Zmiany w strukturze zatrudnienia zaowocowały w konsekwencji swoistą polaryzacją rynku zatrudnienia, wyróżniając dwie grupy form wykonywania pracy zarobkowej:
- zatrudnienie pracownicze,
- zatrudnienie niepracownicze.
Zatrudnienie pracownicze
Zatrudnienie pracownicze to nic innego jak „klasyczna” umowa o pracę wraz z jej wszystkimi zaletami, ale też wadami. Umowa o pracę wyróżnia się spośród innych kontraktów stanowiących podstawę zatrudnienia pewnymi szczególnymi cechami charakterystycznymi, do których w szczególności zaliczyć należy:
- podporządkowanie pracownika pracodawcy,
- osobiste wykonywanie pracy przez pracownika,
- wykonywanie pracy za wynagrodzeniem,
- wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Wskazane powyżej i występujące łącznie cechy pozwalają na odróżnienie stosunku pracy od zatrudnienia cywilnoprawnego. Zgodnie bowiem z art. 22 § 11 oraz § 12 Kodeksu pracy, „Zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 [tj. w warunkach wskazanych powyżej – przyp. autora] jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w § 1”.
Powyższe oznacza, że niezależnie od nazwy zawartej przez strony umowy, przy dokonywaniu jej oceny (np. przez sąd pracy lub Państwową Inspekcję Pracy, o czym także w dalszej części artykułu), decydujące znaczenie mają rzeczywiste warunki, w jakich praca jest wykonywana, a nie te, które strony określiły
„na papierze”. Takie „rozumienie” ww. przepisu potwierdza jednolita w tym zakresie linia orzecznicza sądów pracy, w tym m.in. wyrok SN z dnia 17 maja 2016 r. (I PK 139/15), zgodnie z którym „Gdy umowa faktycznie jest wykonywana w warunkach wskazujących na stosunek pracy, to takie ustalenie, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu, decyduje o charakterze łączącego strony stosunku prawnego. (…) Pierwszorzędne znaczenie ma nie tyle treść zawartej między stronami umowy, ile sposób jej wykonywania. Co więcej, sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy”.
Zatrudnienie niepracownicze
Drugi „blok” kształtujący formy zatrudnienia na współczesnym rynku pracy to tzw. zatrudnienie niepracownicze obejmujące kontrakty cywilnoprawne.
- Najbardziej popularną niepracowniczą formą wykonywania pracy jest umowa-zlecenia (odpowiednio – umowa o świadczenie usług). Umowa ta, uregulowana w art. 734–751 Kodeksu cywilnego, pozwala na wykonywanie pracy z zachowaniem znacznie większej, aniżeli w przypadku umowy o pracę, swobody. Jest to kontrakt o tyle szczególny, że ze względu na jego powszechność w obrocie prawnym, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie pewnych ustawowych gwarancji dla zleceniobiorców. Decydując się na podjęcie współpracy w takiej formie, zleceniodawca obowiązany jest bowiem m.in. do opłacania zleceniobiorcy składek na ubez...
